Wydziedziczenie

Co to znaczy "wydziedziczenie"?

Wiele osób uważa, że w sytuacji, gdy spadkodawca całość spadku zapisał tylko na rzecz jednej lub kilku osób, pomijając inne, to znaczy, że te pozostałe osoby wydziedziczył. Nie jest to w żadnym wypadku prawda. W takiej sytuacji, osobom tym należy się zachowek od osoby, która dostała spadek. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku wydziedziczenia.

Wydziedziczenie krewnego powoduje bowiem, iż krewny nie może się domagać zachowku, czyli wydziedziczony nie tylko przestaje być spadkobiercą, ale także jest pozbawiony tego prawa. Wydziedziczyć można więc małżonka, rodziców, dzieci, wnuki, prawnuki itp. Zatem osobie wydziedziczonej nie przysługuje zachowek.

Wydziedziczenie może nastąpić jedynie w testamencie, przy czym - spadkodawca musi dokładnie wskazać osobę wydziedziczoną - by nie było wątpliwości o kogo chodzi (np. zapis: wydziedziczam mojego syna byłby bezskuteczny jeśli spadkodawca miałby trzech synów), musi też wskazać dokładny powód wydziedziczenia. By wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca nie może wcześniej przebaczyć osobie, którą chce wydziedziczyć.

Jak napisać wydziedziczenie?

Wydziedziczenia spadkodawca może dokonać jedynie poprzez spisanie testamentu, w którym to wskaże kogo wydziedzicza. Co istotne, wskazanie to powinno być jak najbardziej konkretne, tak, by nie było żadnych wątpliwości o kogo chodzi. Wydziedziczenie w testamencie powinno być też uzasadnione, zgodnie z przesłankami wydziedziczenia zawartymi w kodeksie cywilnym. Warto też zawrzeć w zapisie o wydziedziczeniu informację, iż spadkodawca nie przebaczył wydziedziczonemu. Należy mieć na względzie, że wydziedziczenie bez ważnego powodu nie będzie skuteczne i będzie mogło być podważone.

Czy wystarczy jakikolwiek powód, by kogoś wydziedziczyć? Niestety nie, spadkodawca, by skutecznie kogoś wydziedziczyć musi podać, iż bliska osoba wypełnia którąś z przesłanek wskazaną w kodeksie cywilnym. Nie może to być powód „oderwany” od tych przepisów. Nadto, testator musi podać w testamencie, w którym chce kogoś wydziedziczyć okoliczności, które uzasadniają powoływaną tam przesłankę wydziedziczenia. Wystarczy w kilku zdaniach uzasadnić taką decyzję. Nie może być ono jednak ogólnikowe.

Trzeba również mieć na uwadze, że testament zawierający wydziedziczenie będzie ważny tylko wtedy, gdy będzie spełniał wszystkie wymogi formalne testamentu narzucone przez przepisy. W innym razie- wydziedziczenie nie będzie skuteczne (tak jak i cały testament). Dlatego warto skorzystać w tym temacie z pomocy adwokata lub notariusza.

Czy można podważyć testament z wydziedziczeniem?

Jako, że wydziedziczenie może być poprawnie dokonane jedynie przez stosowny zapis w testamencie, aby podważyć sam fakt wydziedziczenia, należy podważyć ważność testamentu, w którym się ono zawiera. Najskuteczniejszą i jedyna drogą jest oczywiście zakwestionowanie ważności takiego testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Czyni się to poprzez tzw. podniesienie zarzutu nieważności testamentu i można tego dokonać jedynie przed sądem, nie można tego zrobić u notariusza, czy przed inną instytucją czy organem. W celu skuteczności unieważnienia takiego testamentu trzeba sprawdzić, czy spełnia on wszystkie wymogi formalne i prawne. To samo tyczy się oczywiście samego zapisu odnośnie wydziedziczenia.

Wydziedziczenie a zachowek

Skuteczne wydziedziczenie w testamencie uniemożliwia wydziedziczonej osobie ubieganie się o zachowek. Błędnie myśli się, że łączy się to automatycznie z tym, że także potomkowie (dzieci, wnuki itd.) osoby wydziedziczonej nie mają takiego prawa- jest to częsta pomyłka. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Fakt ten ma znaczenie ze względu na wymiar zachowku, gdyż może być on dla potomków wydziedziczonego nawet większy niż dla samego wydziedziczonego, ponieważ udział spadkowy stosowany do obliczenia zachowku jest wyższy dla osób małoletnich lub niezdolnych do pracy.

Testament a wydziedziczenie

Jak wskazano powyżej, wydziedziczenia dokonuje się przez wpisanie odpowiedniego zapisu w testamencie. Nie można tego dokonać w innej formie. Zatem ważność tego zapisu zależy od ważności samego testamentu. Co istotne, skutki wydziedziczenia dotyczą tylko osoby wydziedziczanej, a nie jest zstępnych- dzieci, wnuków itd. Jeśli intencją spadkodawcy jest wydziedziczenie także tych osób, powinien to zrobić osobnym aktem

W literaturze i orzecznictwie podaje się pogląd zgodnie, z którym udział spadkowy, który przypadałby z ustawy wydziedziczonemu przez spadkodawcę jego zstępnemu, przypada zstępnym wydziedziczonego (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 3 grudnia 2015 r. III CZP 85/15)

Jak sprawdzić wydziedziczenie?

Wydziedziczyć można jedynie przez złożenie odpowiedniego zapisu w testamencie, zatem osoby wydziedziczone będą o tym fakcie wiedziały, gdy zapoznają się z treścią testamentu. W przypadku konfliktu w rodzinie, sprawy te są rozstrzygane przez sądem spadku. W tego typu postępowaniach spadkowych, osoba, która inicjuje postępowanie musi do wniosku do sądu załączyć testament i wnieść o jego ogłoszenie. Wtedy zainteresowani mogą zapoznać się z treścią testamentu i w przypadku wątpliwości co do jego wiarygodności, mogą przed sądem dochodzić uznania go za nieważny.

Wydziedziczenie małoletniego

Teoretycznie wydziedziczenie małoletniego jest jak najbardziej możliwe, bowiem nie ma przepisu w kodeksie cywilnym, który by tego zakazywał. Jednak przekładając to na praktykę, będzie bardzo trudno, a nawet często niemożliwe wykazanie, że faktycznie małoletni spełnia przesłanki umożliwiające wydziedziczenie. Dzieci do osiemnastego roku życia są uzależnione od woli rodziców, a nadto ograniczona bardzo jest ich ewentualna odpowiedzialność karna. Ponadto, należy wskazać, iż mimo, że przepisy nie wykluczają wydziedziczenie małoletniego dziecka, to sądy w większości stoją na stanowisku, iż wydziedziczenie małoletniego nie powinno mieć miejsca, bowiem osoba taka nie działa na szkodę spadkodawcy z premedytacją i nie zasługuje na wydziedziczenie.